Η υψηλή πίεση ευθύνεται για τα μισά εγκεφαλικά επεισόδια και η σωστή ρύθμισή της μπορεί να τα μειώσει κατά 40%! Επιπλέον, η διακοπή του τσιγάρου μειώνει 50% τις πιθανότητες για εκδήλωση εγκεφαλικού επεισοδίου μέσα στον πρώτο χρόνο διακοπής.
Στην Ελλάδα εκδηλώνονται περίπου 35.000 νέα εγκεφαλικά επεισόδια κάθε χρόνο, τα οποία αποτελούν την πρώτη αιτία αναπηρίας και την τρίτη κατά σειράν αιτία θανάτου στη χώρα μας. Και εάν νομίζετε ότι το εγκεφαλικό αφορά μόνο τις μεγάλες ηλικίες απατάσθε: το 20% των παθόντων είναι κάτω των 55 ετών.
«Τα εγκεφαλικά επεισόδια οφείλονται σε αγγειακές παθήσεις που βλάπτουν τα τελικά αγγεία μέσα στην κρανιακή κοιλότητα, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να στερείται της προσφοράς του απαραίτητου αίματος» λέει ο παθολόγος κ. Κωνσταντίνος Βέμμος, υπεύθυνος της Μονάδας Οξέων Αγγειακών Εγκεφαλικών Επεισοδίων της Θεραπευτικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα. «Αυτό οδηγεί στη νέκρωση της εγκεφαλικής ουσίας».
Οι κυριότερες κατηγορίες εγκεφαλικών είναι τα:
1) Ισχαιμικά που αποτελούν το 80-85% όλων των εγκεφαλικών (τα αγγεία του εγκεφάλου αποφράσσονται από κάποιο αίτιο), με υποομάδες (αθηροσκληρωτική νόσος μεγάλων εξωκρανιακών ή και ενδοκρανιακών αγγείων, νόσος μικρών διατιτραινόντων αρτηριών, καρδιοεμβολικό έμφρακτο, έμφρακτο αναπόδεικτης αιτιολογίας και σπανιότερα αίτια.
2) Αιμορραγικά που αποτελούν το 15-20% (τα αγγεία μέσα στην κρανιακή κοιλότητα ρήγνυνται με αποτέλεσμα το αίμα να καταστρέφει τον εγκεφαλικό ιστό), με δύο κατηγορίες (την ενδοεγκεφαλική αιμορραγία και την υπαραχνοειδή αιμορραγία).
«Η αναγνώριση της κατηγορίας στην οποία ανήκει το εγκεφαλικό έχει σημασία για την άμεση χορήγηση θεραπευτικής αγωγής και την αντιμετώπιση των δευτερογενών υποτροπών» τονίζει ο κ. Βέμμος.
Η συχνότητα
Αύξηση της συχνότητας των εγκεφαλικών κατά 2% ανά πενταετία στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), η οποία σε συνδυασμό με τις δημογραφικές αλλαγές θα οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των εγκεφαλικών από 1,1 εκατ. περιστατικά που είχαμε το 2000 σε περισσότερα από 1,5 εκατ. το 2025.
Βάσει των στοιχείων της WHO για την Ευρώπη, οι εισαγωγές ασθενών στα νοσοκομεία της Ελλάδας με διάγνωση «εγκεφαλικό» έχουν αυξηθεί από 120 σε 400 ανά 100.000 πληθυσμού, με μία τάση μείωσης την τελευταία πενταετία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των θανάτων από εγκεφαλικά στην Ελλάδα είναι περίπου σταθερός και αντιστοιχεί κατά μέσον όρο σε 180-185 θανάτους ανά 100.000 πληθυσμού.
Επιδημιολογικές μελέτες υπάρχουν ελάχιστες στην Ελλάδα. «Η πιο σημαντική είναι η μελέτη που πραγματοποιήθηκε στον Νομό Αρκαδίας κατά τα έτη 1993-1995 και 10 χρόνια μετά κατά το 2004» λέει ο κ. Βέμμος.
«Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή, στην Ελλάδα έχουμε περίπου 25.000-30.000 νέα εγκεφαλικά επεισόδια κάθε χρόνο και περίπου άλλες 5.000 υποτροπές (συνολικά 30.000-35.000 περιστατικά ανά έτος). Έναν χρόνο μετά το 37% των ασθενών έχει πεθάνει, το 32% έχει μόνιμη αναπηρία και μόνο το 31% είναι από αρκετά καλά έως τελείως καλά».
Οι αιτίες
Η εκδήλωση εγκεφαλικού επεισοδίου αυξάνεται με την ηλικία και είναι συχνότερη στους άνδρες και σε πρόσωπα με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο. Η μειωμένη σωματική άσκηση τα αυξάνει.
«Τα εγκεφαλικά έχουν τους ίδιους παράγοντες κινδύνου με τα καρδιακά επεισόδια με κάποιους επιπλέον» λέει ο κ. Βέμμος. «Η υπέρταση είναι ο βασικότερος παράγοντας κινδύνου. Ακολουθούν ο διαβήτης, το κάπνισμα και η υπερχοληστεριναιμία». Ο σπουδαιότερος λοιπόν παράγοντας για την πρόληψη των εγκεφαλικών είναι η θεραπεία της υπέρτασης. «Κάθε φορά που μειώνει κάποιος την πίεσή του κατά μία μονάδα, ελαττώνει τον κίνδυνο να πάθει εγκεφαλικό κατά 20%» τονίζει ο καθηγητής Πιερ Αμαρενκό, διευθυντής του Κέντρου Εγκεφαλικών Μπισά στο Παρίσι.
«Η συχνότερη καρδιακή πάθηση που προκαλεί ισχαιμικά εγκεφαλικά είναι μια αρρυθμία που λέγεται κολπική μαρμαρυγή (στη χώρα μας ευθύνεται τουλάχιστον για το 20-25% όλων των εγκεφαλικών)» λέει ο κ. Βέμμος. «Είναι ο δεύτερος στη σειρά παράγων κινδύνου εγκεφαλικών μετά την υπέρταση. Ο κίνδυνος να πάθουν εγκεφαλικό οι ασθενείς αυτοί είναι 3-5% κάθε χρόνο. Η κολπική μαρμαρυγή προκαλεί τα βαρύτερα ισχαιμικά εγκεφαλικά».
Άλλοι παράγοντες είναι η παχυσαρκία, η μειωμένη σωματική άσκηση, η κατάχρηση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η ορμονική υποκατάσταση μετά την εμμηνόπαυση και η χρήση αντισυλληπτικών δισκίων σε γυναίκες. «Η κληρονομική προδιάθεση είναι μύθος» λέει ο κ. Βέμμος. «Υπάρχει σε πολύ μικρό ποσοστό και ευθύνεται για εγκεφαλικά που τα κατατάσσουμε στα σπάνια αίτια. Είναι ανεπαρκή τα στοιχεία ότι το στρες έχει άμεση επίπτωση για να πάθει κάποιος εγκεφαλικό. Συμβάλλει έμμεσα όμως, π.χ. με την αύξηση της πίεσης, του καπνίσματος κ.λπ.».
Τα κρούσματα στους νέους
Ένα εγκεφαλικό μπορεί να εμφανισθεί και σε νέα ηλικία; «Ναι, γιατί οι κλασικοί παράγοντες κινδύνου στην ελληνική κοινωνία είναι αυξημένοι (π.χ. αθεράπευτη υπέρταση, κάπνισμα, παχυσαρκία κ.λπ.) σε όλο και μικρότερες ηλικίες» απαντά ο κ. Βέμμος.
«Επίσης, υπάρχουν παθήσεις που ευθύνονται πιο συχνά για την πρόκληση εγκεφαλικού επεισοδίου στους νέους από ό,τι στους ενηλίκους, όπως το διαχωριστικό ανεύρυσμα των αρτηριών που οφείλεται σε τραυματισμό των αγγείων του τραχήλου, προκαλώντας τελικά απόφραξη του αγγείου».
Πρόσωπα με παράγοντες κινδύνου μπορεί να παθαίνουν μίνι εγκεφαλικά επεισόδια, τα οποία προειδοποιούν για σοβαρότερα. Ο κίνδυνος ενός σοβαρότερου εγκεφαλικού ύστερα από ένα μίνι εγκεφαλικό είναι 8% την πρώτη εβδομάδα, 11,5% τον πρώτο μήνα και 17% στους τρεις μήνες εάν δεν αντιμετωπισθεί σωστά ο ασθενής.
Τα συμπτώματα
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε έγκαιρα τα πρώτα συμπτώματα:
· Μούδιασμα ή αδυναμία στο μισό μέρος του σώματος
· Αιφνίδια απώλεια όρασης
· Ξαφνική αστάθεια στη βάδιση
· Ξαφνική δυσκολία στην ομιλία
· Ξαφνικός, πολύ έντονος πονοκέφαλος
Όπως έδειξε πρόσφατη δημοσκόπηση του Αμερικανικού Κολεγίου Ιατρών Επειγόντων Περιστατικών σε δείγμα 2.000 γυναικών, 3 στις 4 δεν γνώριζαν τα συμπτώματα του εγκεφαλικού.
Οι πρώτες βοήθειες
Ο ασθενής (ή το περιβάλλον του) εάν αντιληφθεί συμπτώματα εγκεφαλικού θα πρέπει πρώτα:
_ Nα ξαπλώσει κάπου αναπαυτικά.
_ Να καλέσει αμέσως το ΕΚΑΒ για γρήγορη μεταφορά στο νοσοκομείο. Να μην περιμένει τον γιατρό του.
_ Να μην πιει ή φάει κάτι.
_ Κυρίως να μην πάρει κανένα φάρμακο (π.χ. ασπιρίνη) ή φάρμακο για μείωση της αρτηριακής πίεσης, ακόμη και αν είναι πολύ αυξημένη (π.χ. 200 mmHg).
Η σύγχρονη αντιμετώπιση
Η ταχεία μεταφορά του ασθενούς στο νοσοκομείο είναι πολύ σημαντική, γιατί κάθε λεπτό που περνάει και ο ασθενής δεν αντιμετωπίζεται, ο εγκεφαλικός ιστός νεκρώνεται, με αποτέλεσμα τη μόνιμη αναπηρία. Υπολογίζεται ότι χάνονται περίπου 2 εκατομμύρια νευρώνες ανά λεπτό καθυστέρησης της αντιμετώπισης της απόφραξης (η έκφραση που έχει επικρατήσει στην αγγλόφωνη ιατρική βιβλιογραφία είναι «time is brain»).
«Tο εγκεφαλικό είναι μια επείγουσα νόσος, όπως το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου» λέει ο κ. Βέμμος. «Απαιτεί συνεπώς επείγουσα θεραπεία, που θα στηρίζεται σε γρήγορη και ακριβή διάγνωση. Ο ασθενής μετά τη μεταφορά του θα πρέπει να εξετασθεί κατά προτεραιότητα και να γίνει άμεσα αξονική τομογραφία εγκεφάλου. Το ιδανικό θα ήταν ο ασθενής να νοσηλευθεί σε Μονάδα Αυξημένης Φροντίδας Οξέων Εγκεφαλικών.
»Η νοσηλεία των ασθενών σε τέτοιες μονάδες μειώνει τη θνητότητα και την αναπηρία περισσότερο από 25%, ανεξάρτητα από τη βαρύτητα, το είδος του εγκεφαλικού και την ηλικία ή το φύλο. Η θρομβόλυση σε ιδανικές συνθήκες θα μπορούσε να εφαρμοσθεί περίπου στο 20% όλων των εγκεφαλικών. Βάσει των στοιχείων που έχουμε μέχρι τώρα, μειώνει την αναπηρία μέχρι και 40%. Όσο το συντομότερο χορηγηθεί τόσο μεγαλύτερο όφελος έχει ο ασθενής.
»Η χορήγηση ασπιρίνης βοηθά λίγο, αλλά μπορεί να δοθεί στο σύνολο των ισχαιμικών (80% των ασθενών). Οι νέες ενδοαγγειακές παρεμβατικές τεχνικές για αφαίρεση του θρόμβου από τα αποφραχθέντα μεγάλα ενδοκρανιακά αγγεία είναι ίσως ή περισσότερο υποσχόμενη θεραπευτική προσέγγιση. Ήδη εφαρμόζονται σε μερικούς ασθενείς, ενώ μελέτες για κλινική εφαρμογή βρίσκονται σε εξέλιξη».
Η διάνοιξη του αποφραγμένου αγγείου συνεπάγεται καλύτερο αποτέλεσμα, που έχει στοιχειοθετηθεί σε πολλαπλές κλινικές μελέτες. «Αυτή η επιθετική θεραπευτική αντιμετώπιση που εφαρμόζεται ευρέως τα τελευταία χρόνια σε όλα τα κέντρα αναφοράς στοχεύει στη μεγιστοποίηση του οφέλους για τον ασθενή με αποδεκτά ποσοστά επιπλοκών» λέει ο κ. Χρήστος Γκόγκας, επεμβατικός νευροακτινολόγος.
«Θεαματική βελτίωση επιτυγχάνεται σε ποσοστό περίπου 25% των ασθενών που αντιμετωπίζονται έγκαιρα με τις τελευταίες μεθόδους. Αρκετοί ασθενείς (περίπου 25-40%) εμφανίζουν μικρότερου βαθμού βελτίωση, ενώ στο 5-10% σημειώνεται επιδείνωση, κυρίως λόγω αιμορραγικών επιπλοκών».
Για τους ασθενείς που δεν φθάνουν έγκαιρα στο νοσοκομείο για θρομβόλυση αντεδείκνυται η χορήγηση του θρομβολυτικού φαρμάκου ή αν τους χορηγηθεί και δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία έχει αναπτυχθεί μια νέα _ πολλά υποσχόμενη _ μέθοδος.
«Πρόκειται για τη μηχανική θρομβεκτομή με ειδικά σχεδιασμένες συσκευές, που αποσκοπεί στη διάνοιξη του αποφραγμένου αγγείου και τη διάσωση του τμήματος του εγκεφάλου που κινδυνεύει. Αυτή η μέθοδος εφαρμόζεται έως και 8 ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων, αν και σε μερικές περιπτώσεις εφαρμόζεται ακόμα και μετά την πάροδο μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος. Αποτελεί την τελευταία θεραπευτική εξέλιξη για την αντιμετώπιση των σοβαρών εγκεφαλικών επεισοδίων, με την οποία επιτυγχάνεται διάνοιξη του αποφραγμένου αγγείου στο 70-80% των περιπτώσεων.
»Η επέμβαση πραγματοποιείται από ειδικά εκπαιδευμένους ιατρούς, επεμβατικούς νευροακτινολόγους, μέσω μικρής τομής στο άνω τμήμα του μηρού. Η καθοδήγηση της ειδικής συσκευής γίνεται σε αίθουσα αγγειογράφου με καθοδήγηση ακτίνων. Τα αποτελέσματα με αυτήν τη μέθοδο μπορεί να είναι εντυπωσιακά».
Ήδη στα μεγάλα κέντρα αντιμετώπισης εγκεφαλικών επεισοδίων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Ευρώπης αποτελεί τη μέθοδο ρουτίνας, όταν πληρούνται οι σχετικές ενδείξεις. «Η αντιμετώπιση του αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου, όταν αυτό οφείλεται σε ανεύρυσμα ή αρτηριοφλεβώδη δυσπλασία, τις περισσότερες φορές συνίσταται στον εμβολισμό, δηλαδή την πλήρωσή του με μεταλλικά σπειράματα ή άλλα ειδικά υλικά χωρίς να χρειαστεί ανοικτή νευροχειρουργική επέμβαση» προσθέτει ο κ. Γκόγκας.
Χωρίς ειδικές μονάδες αντιμετώπισης η Ελλάδα
«Ασθενείς με οξύ εγκεφαλικό ακόμη και σήμερα αντιμετωπίζονται αντιφατικά και συνήθως φτωχά, συγκριτικά με άλλες κατηγορίες ασθενών» τονίζει ο κ. Βέμμος. «Αυτό είναι δραματικό για τη χώρα μας, γιατί υπάρχουν πολύ λίγα κέντρα και αυτά χάρη στην προσωπική προσπάθεια των γιατρών. Η Πολιτεία απουσιάζει παντελώς και δεν υπάρχει καμία συντονισμένη κεντρική οργάνωση και υποστήριξη».
Η Αυστρία έχει 50-60 ειδικές μονάδες, η Πορτογαλία περισσότερες από 15, ενώ στη Σουηδία το σύνολο σχεδόν των ασθενών με εγκεφαλικό νοσηλεύεται σε ειδικές μονάδες. Στην Αθήνα υπάρχουν 3 κρατικά κέντρα (Αλεξάνδρα, Γενικό Κρατικό, Αιγινήτειο) και ένα σε ιδιωτικό (Ιασώ General), στη Θεσσαλονίκη 2 (Παπαγεωργίου, «Άγιος Λουκάς»). Κάποιες προσπάθειες γίνονται στην Κρήτη. «Η θεραπευτική αντιμετώπιση των ισχαιμικών εγκεφαλικών επεισοδίων στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά, είναι ως επί το πλείστον παθητική και δεν ακολουθεί τα διεθνή πρότυπα» λέει ο κ. Γκόγκας.
Mετά το επεισόδιο, ασθενείς με ελαφρύ εγκεφαλικό αποκαθίστανται πλήρως σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ασθενείς με μέτριο εγκεφαλικό χρειάζονται 4-6 μήνες για να μπορούν να είναι πλήρως ανεξάρτητοι στις καθημερινές τους ανάγκες. Από τους ασθενείς που είναι κατάκοιτοι στην οξεία φάση, δυστυχώς μικρό ποσοστό καταφέρνει να αυτοεξυπηρετείται έναν χρόνο μετά.
«Υπάρχουν δυστυχώς και λίγα κρατικά κέντρα που δέχονται ασθενείς έπειτα από εγκεφαλικό για αποκατάσταση», επισημαίνει ο κ. Βέμμος. «Στη χώρα μας, περισσότερο από το 80% της ευθύνης αποκατάστασης αναλαμβάνει η οικογένεια στο σπίτι του ασθενούς, δαπανώντας πολλά χρήματα και προσωπική ενασχόληση. Η σωστή από την αρχή μεθοδολογία στη φυσιοθεραπεία, εργοθεραπεία, λογοθεραπεία και ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς έχει αρκετές φορές θεαματικά αποτελέσματα στη βελτίωσή του».
Πρακτικές συμβουλές για πρόληψη
_ Σωστή θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης (αποφυγή αλατιού, χρήση φαρμάκων με συμβουλή γιατρού) ώστε αυτή να είναι για πρόσωπα που δεν έχουν υποστεί εγκεφαλικό ή έμφραγμα ή διαβήτη κάτω από 140/85 mmHg.
_ Διακοπή του καπνίσματος.
_ Σωστή ρύθμιση του σακχάρου σε διαβητικούς.
_ Αντιθρομβωτική αγωγή σε ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή.
_ Μείωση χοληστερόλης με δίαιτα, άσκηση ή και χρήση στατινών (εάν η LDL είναι πάνω από 150).
_ Μείωση του σωματικού βάρους στους παχύσαρκους.
_ Καθημερινή άσκηση τουλάχιστον 30 λεπτά.
_ Όχι στο αλκοόλ ή τις ναρκωτικές ουσίες.
_ Όχι αντισυλληπτικά χάπια σε γυναίκες που καπνίζουν.
Πηγή: http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=2&articleID=9655&la=1
