Θα σώσει η φιλανθρωπία τον κόσμο;

Μια έρευνα για τα κίνητρα, τα αποτελέσματα και τις γκρίζες ζώνες της επιχείρησης φιλανθρωπία.

Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, ο μεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος φαινόταν ευδιάθετος. Φορώντας το γκρι κοστούμι του, από το βήμα του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Κοινωφελή Δράση, που οργάνωσε το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, είχε όρεξη για ανάλυση: «Η φιλανθρωπία είναι μια άσκηση κατανόησης των κοινωνικών ζητημάτων, κάτι που είναι δυσκολότερο από την κατανόηση των φυσικών φαινόμενων. Οι άνθρωποι, όμως, δεν είναι αντικείμενο της επιστήμης, είναι αντικείμενο τέχνης».

Στην ατμόσφαιρα μπορούσε να αφουγκραστεί κανείς εκείνες τις λεπτές αποχρώσεις περιέργειας για τον άνθρωπο πίσω από την περίφημη «μαύρη Τετάρτη» της βρετανικής οικονομίας το 1992, ο οποίος είναι σήμερα ένας σύγχρονος αρνητής του άκρατου καπιταλισμού και ταυτόχρονα ένας μέγας φιλάνθρωπος.

«Με παίρνουν πολύ πιο σοβαρά ως επενδυτή, παρά ως φιλάνθρωπο» έχει δηλώσει πριν από μερικά χρόνια με παράπονο. Αντιφατικός ή ειλικρινής; Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, πάντως, έχει διαθέσει πάνω από 10 δισ. δολάρια μέσω της φιλανθρωπικής του οργάνωσης Open Society Foundations. Προσφάτως, μάλιστα, αποδείχθηκε και ένας ανεπάντεχος σύμμαχος για τη χώρα μας, μέσω του Δικτύου Αλληλεγγύης που ίδρυσε για της ενίσχυση άπορων Ελλήνων και μεταναστών.

Φυσικά, ο Τζορτζ Σόρος δεν είναι ο μόνος. Αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα εκείνης της στρατιάς πλουσίων επιχειρηματιών με κοινωνικές ευαισθησίες, η οποία δημιουργείται τα τελευταία χρόνια, αλλάζοντας την έννοια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην κοινωφελή δράση. Συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, επισημαίνουν μερικοί. Συνέπεια ενός νέου είδους μάρκετινγκ, θα υποστηρίξουν κάποιοι άλλοι. Η αλλαγή, πάντως, είναι αισθητή, χωρίς τα αποτελέσματά της να μπορούν, φυσικά, να αλλάξουν ουσιαστικά αυτόν τον κόσμο.

Από την κάμηλο στον Γκέιτς

Από το βιβλικό «ευκοπώτερον γαρ εστί κάμηλον διά τρυμαλιάς ραφίδος εισελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν» μέχρι τη γνωστή ρήση του μεγιστάνα του προπερασμένου αιώνα Αντριου Κάρνεγκι «ο άνθρωπος που πεθαίνει πλούσιος, πεθαίνει ατιμασμένος» έχει χυθεί πολύ μελάνι για τα κίνητρα των πλούσιων φιλάνθρωπων. Είτε έχουν ηθικό χαρακτήρα, είτε διαθέτουν ωφελιμιστικά ελατήρια (π.χ. φορολογικές ελαφρύνσεις), είτε πρόκειται απλώς για μια ύπουλη προσπάθεια της πλουτοκρατίας, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, να καθησυχάσει τις εξαθλιωμένες μάζες, είναι φανερό ότι η συζήτηση περί κινήτρων δεν οδηγεί σε ένα ασφαλές και μοναδικό συμπέρασμα. Τα κίνητρα διαφοροποιούνται κάθε φορά ανάλογα με την περίπτωση.

Πάντως, αρκετοί μελετητές που παρακολουθούν την εξέλιξη της φιλανθρωπίας στην Αμερική τα τελευταία χρόνια θέτουν ως ορόσημο το έτος 1997. Εκείνη τη χρονιά ο Τεντ Τέρνερ ανακοίνωσε μια πρωτοφανή για τα δεδομένα της εποχής φιλανθρωπική κίνηση, τη δωρεά ενός δισ. δολαρίων στα ταμεία του ΟΗΕ. Η τότε σύζυγός του, Τζέιν Φόντα, σχεδόν δακρυσμένη, δήλωνε: «Είμαι περήφανη που σε παντρεύτηκα». Και ο Τέρνερ αυτοπροσώπως διατυμπάνιζε ότι πρέπει όλοι οι εύποροι του κόσμου τούτου να ακολουθήσουν το παράδειγμά του: «Φοβούνται, όμως, μην κατέβουν κανένα σκαλοπάτι στον κατάλογο του περιοδικού «Forbes»... Και με τι μούτρα θα εμφανιστούν  μετά στο κλαμπ του ναυτικού ομίλου;» είχε πει τότε με νόημα.

Είναι χαρακτηριστικό, λοιπόν, ότι τα τελευταία χρόνια στα think tanks της Αμερικής ακουγόταν έντονα η έννοια του περίφημου δημιουργικού καπιταλισμού. Μια έννοια που συνδέθηκε άρρηκτα με τον Μπιλ Γκέιτς. «Πρόκειται για μια προσέγγιση όπου κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις δουλεύουν μαζί για να επεκτείνουν τις δυνάμεις της αγοράς ώστε να μπορούν να πετύχουν κέρδος ή αναγνώριση, εκτελώντας ένα έργο που αμβλύνει τις ανισότητες του κόσμου» έχει δηλώσει ο ιδρυτής της Μicrosoft, δίνοντας τον δικό του ορισμό της έννοιας.

Ο ίδιος, μάλιστα, σε άρθρο του στο περιοδικό «Τime» είχε θέσει ένα απτό παράδειγμα. «Πριν από μερικά χρόνια καθόμουν σε ένα μπαρ με τον Μπόνο και, για να είμαι ειλικρινής, τον θεώρησα τρελό. Αφού είχαμε πιει μερικά ποτά, διαπίστωσα ότι ο Μπόνο ήταν ενθουσιασμένος με την ιδέα για την καθιέρωση μιας εκστρατείας. Η ιδέα του οδήγησε στην εκστρατεία RED. Σε αυτή συμμετέχουν εταιρείες όπως η Gap, η Hallmark και η Dell και άλλα εμπορικά σήματα που δωρίζουν ένα μέρος των κερδών τους για την καταπολέμηση του AIDS».

Πέρα, όμως, από την πολυδιαφημισμένη έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, το σημαντικότερο είναι ότι μεμονωμένα οι πλούσιοι μέσω των ιδρυμάτων τους οδηγούνται σε πράξεις φιλανθρωπίας, οι οποίες δεν στηρίζονται αποκλειστικά στο πολύπλοκο μάρκετινγκ των επιχειρήσεών τους. Για παράδειγμα, ο Μπιλ Γκέιτς έχει δωρίσει τα τελευταία χρόνια 28 δισ. δολάρια μέσα από το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, ενώ από το 2010, από κοινού με τον σύγχρονο Μίδα, όπως τον αποκαλούν, τον Γουόρεν Μπάφετ, προσπαθεί να πείσει τους δισεκατομμυριούχους του πλανήτη να «επιστρέψουν τουλάχιστον το ήμισυ της περιουσίας στην κοινωνία» μέσω της οργάνωσης Giving Pledge. Και αν ο Γκέιτς ασχολείται προσωπικά με το ίδρυμά του, ο Μάικλ Μπλούμπεργκ, ο έβδομος πλουσιότερος άνθρωπος των ΗΠΑ, ιδρυτής του ομώνυμου πρακτορείου οικονομικών ειδήσεων και δήμαρχος της Νέας Υόρκης, υιοθετεί ένα νέο στυλ φιλανθρωπίας, δίνοντας περισσότερη ελευθερία στους υπεύθυνους για την επιλογή των δράσεων. Φυσικά, ο κατάλογος των φιλάνθρωπων πλουσίων δεν τελειώνει εδώ, όπως φυσικά και των μη φιλάνθρωπων.

Οι σταρ της φιλανθρωπίας

«Ανυπομονώ να μοιραστώ μαζί σας τις ιστορίες των ανθρώπων που γνώρισα στο Koνγκό» γράφει στο Facebook o Μπεν Αφλεκ. Ταυτόχρονα, η Αντζελίνα Τζολί επιδίδεται σε μαραθώνιο καλών πράξεων και αναδεικνύεται σε μια σύγχρονη Μητέρα Τερέζα. Μέχρι και η μάλλον υπερφίαλη Κιμ Καρντάσιαν, μετά το πολύκροτο διαζύγιό της με τον Κρις Χάμφρις, αποφάσισε να χαρίσει την αξία των γαμήλιων δώρων της σε φιλανθρωπική οργάνωση.

Είναι σαφές ότι η μετοχή της φιλανθρωπίας αποτιμάται υψηλά στο χρηματιστήριο του Χόλιγουντ. «Αρκετοί σταρ που ασκούν φιλανθρωπία μάλλον δεν διακατέχονται και από τόσο ανιδιοτελή κίνητρα και χρησιμοποιούν την έννοια της κοινωφελούς δράσης σαν μια τεχνική μάρκετινγκ για να παραμένουν στη δημοσιότητα» εξηγεί στο ΒΗmagazino ο Αστέρης Χουλιάρας, καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, και συμπληρώνει: «Από την άλλη πλευρά, όμως, υπάρχουν και σταρ που πιστεύουν ειλικρινά ότι με τα πολλά χρήματα που κερδίζουν και με τη γενικότερη επιρροή που ασκούν στα μέσα, μπορούν να αλλάξουν έστω και κάτι μικρό σε αυτόν τον κόσμο. Από αυτά που έχω μελετήσει πιστεύω ότι υπάρχουν αρκετοί που είναι απολύτως ειλικρινείς. Νομίζω ότι εκείνο που έχει τελικά σημασία είναι το αποτέλεσμα μιας δράσης και όχι το κίνητρο. Η μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου στις ΗΠΑ δεν διαβάζει «Νew York Times» ούτε παρακολουθεί CNN. Αν μιλήσουν, λοιπόν, ο Τζορτζ Κλούνεϊ και η Αντζελίνα Τζολί για το τι συμβαίνει στην Αφρική, αυξάνονται κατά εκατοντάδες χιλιάδες οι δωρεές. Πάντως, δεν πρόκειται για ένα καινούργιο φαινόμενο, αλλά για μια διαχρονική τάση. Για παράδειγμα, όταν ο λόρδος Βύρωνας διέσχιζε τον Ελλήσποντο κολυμπώντας, είχε καλέσει όλους τους βρετανούς δημοσιογράφους για να καταγράψουν το γεγονός. Τον ενδιέφερε πάρα πολύ τι θα γράψει ο Τύπος. Ας σκεφτούμε ότι η Ελλάδα ήταν εκείνη την εποχή αυτό που θεωρούμε σήμερα Τρίτο Κόσμο».

Η φιλανθρωπία της εκπαίδευσης

Στις ΗΠΑ και στον Καναδά αυτή τη στιγμή η φιλανθρωπία φαίνεται να εντάσσεται και ως μάθημα στα πανεπιστήμια. Συγκεκριμένα, μέσω των χορηγιών του Ιδρύματος Learning by Giving, της αδελφής του Γουόρεν Μπάφετ, Ντόρις, φοιτητές, παρακολουθώντας μια σειρά σχετικών μαθημάτων, μετά την ολοκλήρωση του κύκλου, μπορούν να δωρίσουν 10.000 δολάρια σε μια φιλανθρωπική δράση της αρεσκείας τους. «Πρόκειται για μια διαδικασία κατανόησης, πράξης, συζήτησης» αναφέρει στο ΒΗmagazino η Μαρία Αντονάκος, που διδάσκει το συγκεκριμένο μάθημα σε Πανεπιστήμιο του Καναδά. «Ξεκίνησα αυτά τα μαθήματα το 2008, την εβδομάδα μάλιστα που κατάρρευσε ο αμερικανικός κολοσσός Lehman Brothers. Ηταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εποχή. Οι φοιτητές ως τότε έκαναν το μεταπτυχιακό τους και πίστευαν ότι θα βγουν να δουλέψουν στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Την τελευταία φορά που δίδαξα το μάθημα αυτό ήταν την άνοιξη του 2013. Είδα νέους ανθρώπους με άλλη νοοτροπία. Πρόκειται για άτομα που νοιάζονται για το αν θα κατέχουν μια θέση στον κόσμο η οποία θα έχει κάποιο νόημα. Είναι ενδεικτικό ότι σε πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ, το 72% των ερωτηθέντων φοιτητών είπαν ότι αναζητούν μια ουσιαστική εργασία, η οποία θα κάνει τη διαφορά στη κοινωνία. Από αυτό το 72%, το 85% απάντησε σε μια δεύτερη ερώτηση ότι θα δεχόταν και λιγότερα χρήματα, προκειμένου η εργασία τους να έχει κάποια ουσία».

Η φιλανθρωπία στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η λέξη «φιλανθρωπία» είναι μια ιδιαίτερα φορτισμένη έννοια. Στο παρελθόν η ιδιωτική πρωτοβουλία στο πεδίο της κοινωφελούς δράσης είχε συνδεθεί κατά πολύ με τις πράξεις των μεγάλων εθνικών ευεργετών. Φυσικά, πάντα υπάρχει και η Εκκλησία. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία για το έτος 2012, η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών και οι Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος δαπάνησαν 106 εκατομμύρια ευρώ για τη συντήρηση και τη λειτουργία των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων και για φιλανθρωπικούς και κοινωνικούς σκοπούς.

Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι, πέρα από τους καθιερωμένους φορείς, σιγά σιγά δημιουργείται και ένα νέο είδος φιλανθρωπίας. Ετσι, σε αυτό το δίκτυο αλληλεγγύης που υφαίνεται, συνδετικό ρόλο διαδραματίζουν η τοπική αυτοδιοίκηση και η έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Τα κοινωνικά παντοπωλεία, λοιπόν, τα κοινωνικά φαρμακεία και τα κοινωνικά ιατρεία ξεφυτρώνουν πλέον σαν τα μανιτάρια στους δήμους. Για παράδειγμα, το κοινωνικό παντοπωλείο του Δήμου Αθηναίων, το οποίο λειτουργεί ήδη από το 2007, σε συνεργασία με γνωστή αλυσίδα πολυκαταστημάτων, υποστηρίζει 200 οικογένειες και μοναχικά άτομα ανά εξάμηνο. Πρόσφατα στο Ηράκλειο Κρήτης τρίτεκνες και άπορες οικογένειες άρχισαν να καλλιεργούν τα δικά τους λαχανικά. Ενα μάλλον άχρηστο οικόπεδο παραχωρήθηκε από τον δήμο, καθαρίστηκε, οργώθηκε και κατατμήθηκε. Σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν ο καθαρά προσωπικές πρωτοβουλίες πολιτών. Καθηγητές προσφέρουν εθελοντικά μαθήματα σε άπορους μαθητές, τράπεζες χρόνου δημιουργούνται σε γειτονιές και έτσι πολίτες ανταλλάσσουν μεταξύ τους υπηρεσίες. Η κοινωφελής δράση μοιάζει να αλλάζει κατεύθυνση: από τη βάση προς την κορυφή. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει ακόμη δρόμος και ότι ίσως η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ως μια κοινωνία αλληλεγγύης η οποία στηρίζεται λίγο-πολύ και στην ταλαιπωρημένη έννοια του περίφημου ελληνικού φιλότιμου, είναι σε έναν βαθμό υπερβολική.

Ενα ίσως χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έρευνα World Giving Index, την οποία εκδίδει κάθε χρόνο το Charities Aid Foundation. Η έρευνα αυτή κατατάσσει τις χώρες του κόσμου ανάλογα με το χρήμα και τον χρόνο που διαθέτουν οι πολίτες τους σε κοινωφελείς σκοπούς, καθώς και με βάση το κατά πόσον είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν έναν «ξένο». Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Η Ελλάδα στο World Giving Index 2012 κατατάσσεται στην 145η θέση ανάμεσα σε 146 χώρες.

«Η ιδιωτική φιλανθρωπία στη χώρα μας αναπτύσσεται σε πολύ μικρότερη κλίμακα σε σχέση με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου» αναφέρει χαρακτηριστικά στο ΒΗmagazino o καθηγητής Αστέρης Χουλιάρας. «Στην Ελλάδα, τέτοιες ενέργειες συνδέθηκαν εξαρχής με τους εθνικούς ευεργέτες, οι οποίοι όμως έβαζαν μπροστά τον πατριωτισμό τους και λιγότερο την κοινωνική αλληλεγγύη προς τους πιο αδύναμους. Η κοινωνία μας σήμερα εμφανίζεται κατακερματισμένη και αυτό πηγάζει από τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε το έθνος μας. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συντέλεσαν στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα, όπως για παράδειγμα η έντονη κομματοκρατία και η βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι τα πάντα είναι αποκλειστική ευθύνη του κράτους. Προσωπικά, θεωρώ επίσης σημαντικό και κάτι επιπλέον, το οποίο όμως δεν έχει ακόμη μελετηθεί. Ενώ, λοιπόν, σε άλλες χώρες της Δύσης η Αριστερά έδωσε μεγάλη ώθηση στις κοινωφελείς πρωτοβουλίες, στην Ελλάδα υιοθέτησε μια αντισυστημική προσέγγιση. Οποιος ασχολούνταν με τη φιλανθρωπία υπέσκαπτε την ταξική συνείδηση. Σήμερα, πάντως, αυτό θεωρώ ότι έχει αρχίσει να αλλάζει».

Οι νέοι ορίζοντες

Σήμερα αρκετοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν όσο ποτέ την ανάγκη για περισσότερη ιδιωτική πρωτοβουλία στην κοινωφελή δράση, καθώς το κοινωνικό κράτος θρυμματίζεται μέρα με την ημέρα. Κάπου εκεί ξεκινά και ο ρόλος των μεγάλων κοινωφελών ιδρυμάτων κάθε χώρας που καλούνται να βρεθούν και να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ αγοράς και κράτους.

Αυτή τη στιγμή στις εγκαταστάσεις του παλιού ιππόδρομου στο Φαληρικό Δέλτα δουλεύουν εντατικά εκατοντάδες εργάτες. Μια νέα Εθνική Βιβλιοθήκη, μια νέα Εθνική Λυρική Σκηνή και ένα πάρκο έκτασης 170.000 τ.μ. οριοθετούν το έργο που χρηματοδοτείται εξολοκλήρου από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» με πάνω από 566 εκατ. ευρώ, το οποίο θα αλλάξει ουσιαστικά το πρόσωπο της Αθήνας το 2015. Πρόκειται για μια σημαντική σύμπραξη ιδιωτικού και δημοσίου τομέα, καθώς μόλις το έργο ολοκληρωθεί θα παραδοθεί στο ελληνικό Δημόσιο, το οποίο θα αναλάβει τον πλήρη έλεγχο και τη λειτουργία του.

Συναντάμε τον Γιάννη Τροχόπουλο, διευθύνοντα σύμβουλο του Κέντρου Πολιτισμού «Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος», στο γραφείο του. «Σήμερα δεν υπάρχει το κράτος με τη μορφή που το γνωρίζαμε» μας λέει χαρακτηριστικά και συμπληρώνει: «Επιπλέον, σταδιακά αδυνατίζει και ανάμεσα στους πολίτες η νοοτροπία που υπήρχε μέχρι πρόσφατα, ότι δηλαδή υπάρχει κάποιος άλλος που θα πρέπει να φροντίσει για το πάρκο, για το σχολείο, για τον ελεύθερο χρόνο μας. Αυτός ο άλλος είναι πλέον κομμάτι του δικού μας εαυτού. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, πρέπει να αποφύγουμε τον πειρασμό να πιστέψουμε ότι οι άνθρωποι μόνοι τους πρέπει να αναλάβουν αυτό το βάρος. Οι άνθρωποι χρειάζεται να βρουν ένα περιβάλλον υγιές όπου θα τους δοθεί η δυνατότητα να αρχίσουν να πειραματίζονται και να επικοινωνούν».

Ενα έργο, λοιπόν, που αλλάζει τον χάρτη της Αθήνας και παράλληλα μια πρωτοβουλία 100 εκατ. ευρώ για την ανακούφιση των συνεπειών της κρίσης, και όμως ακόμη οι άνθρωποι του ιδρύματος με κάθε ευκαιρία ξεκαθαρίζουν ότι ο ρόλος τους δεν είναι να υποκαταστήσουν το κράτος, αλλά να δράσουν μόνο συμπληρωματικά.

Ετσι κι αλλιώς, αυτό φαίνεται να είναι το σύνθημα που επικρατεί παγκοσμίως. Δεν έχουμε ανάγκη από λιγότερο κράτος, αλλά από κοινωνίες στις οποίες κράτος, πολίτες και ιδιωτική πρωτοβουλία διαμορφώνουν ένα ισχυρό πλέγμα αλληλεγγύης. Αλλωστε εκ των πραγμάτων η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις κρατικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, το 2009 στις ΗΠΑ δαπανήθηκαν περισσότερα από 1 τρισ. δολάρια για κοινωνική ασφάλιση, συντάξεις γήρατος και εργατικά επιδόματα ατυχημάτων. Συνεπώς, το συνολικό ενεργητικό του Ιδρύματος Bill & Melinda Gates και άλλων εννέα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα των ΗΠΑ θα επαρκούσε ώστε να καλύψει μόλις για έναν μήνα τις ανάγκες αυτές.

«Κάθε φορέας, ανάλογα με το καταστατικό και τη δράση του, αποφασίζει πώς θα διαθέσει πιο σοφά τα κεφάλαιά του με στόχο την ανακούφιση είτε μεμονωμένων περιστατικών είτε του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου» επιβεβαιώνουν στο ΒΗmagazino και από το γραφείο Τύπου του Ιδρύματος Ωνάση, το όποιο έχει σφραγίσει με τη δράση του την ελληνική κοινωνία με τεράστιες δωρεές, όπως το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο.

Ωστόσο, τα στελέχη των μεγάλων ιδρυμάτων της χώρας δεν παύουν να εκφράζουν την ανάγκη ενεργοποίησης στο πλαίσιο της κοινωφελούς δράσης και άλλων εύπορων Ελλήνων για τη δημιουργία μιας γενικότερης κουλτούρας προσφοράς. «Η Ελλάδα, παρά την παράδοσή της, δεν ακολούθησε τον ενθουσιασμό του νέου “φιλανθρωκαπιταλισμού”» αναφέρουν στο ΒΗmagazino άνθρωποι του Ιδρύματος Μποδοσάκη και συμπληρώνουν: «Η ερμηνεία για εμάς είναι η εξής: το χρήμα την τελευταία εικοσιπενταετία στην Ελλάδα δυστυχώς προήλθε από τη ναυτιλία, το λαθρεμπόριο, την παραοικονομία και από παρασιτικές και ύποπτες δραστηριότητες. Οι εφοπλιστές, εκτός από ορισμένες λαμπρές και μεμονωμένες εξαιρέσεις, δεν έχουν καμία παράδοση ευεργεσίας. Όλοι οι άλλοι δεν μοιάζουν να έχουν κουλτούρα κοινωνικής προσφοράς».

Το χιλιοειπωμένο κλισέ, λοιπόν, ότι η κρίση ίσως αποτελεί μια ευκαιρία να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας απέναντι στον κόσμο έχει σαφώς πρακτική εφαρμογή αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Απομένει εμείς, ως κοινωνία, να αποφασίσουμε τι θέλουμε για τον εαυτό μας.

Πηγή: http://antikleidi.com/2014/12/10/filanthropia-kosmos/